Công bố kết quả 5 đề tài nghiên cứu chương trình LIXIL ALP 2023-2024

Tốc độ đô thị hóa nhanh chóng tại Việt Nam đặt ra thách thức lớn về nhà ở cho người lao động thu nhập thấp, nhiều người phải sống trong điều kiện thiếu thốn. TAT Architects Studio đã tiến hành nghiên cứu “Khu đô thị C-TOWN” nhằm giải quyết vấn đề này. Đồng thời thiết kế một khu đô thị đáp ứng đầy đủ nhu cầu sinh hoạt, giao thông và kết nối cộng đồng cho người thu nhập thấp. Dự án không chỉ cải thiện đời sống của cư dân mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của đô thị, tạo sự cân bằng về kinh tế - xã hội.

Mô hình khu đô thị C-TOWN. (Nguồn: tác giả )

Sau hơn 1 năm nghiên cứu và làm việc tích cực, chương trình LIXIL ALP 2023-2024 với chủ đề “Trẻ hoá đô thị” đã chính thức khép lại. Các giải pháp đề xuất trong chương trình đều mang tính thực tiễn, gợi mở những mô hình có thể ứng dụng ở nhiều quy mô khác nhau và góp phần kiến tạo tương lai không gian sống Việt Nam. 

Chương trình LIXIL ALP 2023 - 2024 đã trải qua nhiều giai đoạn then chốt. Ngày 9/9/2023 diễn ra buổi họp đầu kỳ với sự tham gia của các đơn vị và ban cố vấn nhằm đánh giá và góp ý các đề tài nghiên cứu. Ngày 25/10/2023 diễn ra Hội thảo giữa kỳ, các đề tài nghiên cứu tiếp tục được nhận xét và phản biện từ hội đồng cố vấn. 

Ngày 15/11 vừa qua, Hội thảo cuối kỳ “Trẻ hóa đô thị - Những ý tưởng ban đầu” chính thức công bố kết quả các đề tài nghiên cứu trong khuôn khổ chương trình LIXIL ALP 2023 - 2024. Ngay sau đó đã diễn ra Lễ khai mạc LIXIL ALP Pavilion đưa những giải pháp nghiên cứu và những giá trị thiết thực đến gần hơn với cộng đồng.   

Dưới đây là kết quả 5 đề tài nghiên cứu trong khuôn khổ chương trình LIXIL ALP năm nay: 

1. Đề tài: Khu đô thị C-TOWN

• Đơn vị nghiên cứu:  TAT Architects Studio

Tốc độ đô thị hóa nhanh chóng tại Việt Nam đặt ra thách thức lớn về nhà ở cho người lao động thu nhập thấp, nhiều người phải sống trong điều kiện thiếu thốn. TAT Architects Studio đã tiến hành nghiên cứu “Khu đô thị C-TOWN” nhằm giải quyết vấn đề này. Đồng thời thiết kế một khu đô thị đáp ứng đầy đủ nhu cầu sinh hoạt, giao thông và kết nối cộng đồng cho người thu nhập thấp. Dự án không chỉ cải thiện đời sống của cư dân mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của đô thị, tạo sự cân bằng về kinh tế - xã hội.

Mô hình khu đô thị C-TOWN. (Nguồn: tác giả )

C-TOWN được thí điểm trên diện tích 5ha tại phường Thạnh Mỹ Lợi, TP Thủ Đức. Khu vực gần các khu công nghiệp, cảng Cát Lái và trường đại học lớn. C-TOWN dự kiến cung cấp chỗ ở cho khoảng 2.780 đến 3.550 cư dân, bao gồm công nhân, trí thức trẻ, sinh viên và lao động nhập cư. Quy hoạch tổng thể của khu đô thị được chia thành các phân khu chức năng chính, bao gồm:

• Khu chung cư 5 tầng là lõi trung tâm.
• Hệ sân trong của khu chung cư là buồng phổi của khu đô thị C-TOWN.
• Các dãy nhà townhouse nội khu giáp với trục vòng giao thông và dịch vụ nội bộ.
• Các dãy nhà town house ngoại khu là vệt kinh doanh đô thị.
• Tổ hợp tầng trệt chung cư là không gian “đường làng” của làng đứng C-TOWN.
• Không gian thương mại – dịch vụ cộng đồng nằm gần lối vào chính.

Nguyên tắc tổ chức phân khu C-TOWN. (Nguồn: tác giả )

Điểm nhấn của khu chung cư là thiết kế hành lang ngoài và giếng trời chung, vừa đảm bảo thông gió, ánh sáng tự nhiên. Các căn hộ được thiết kế linh hoạt chia thành 2 loại chính: căn hộ tiêu chuẩn và căn hộ góc, với căn hộ tiêu chuẩn diện tích khoảng 27m2 có thể ở tối đa 4 người, và các căn góc có diện tích từ 45m2 - 65m2. Tầng trệt của khu chung cư được để trống 80% diện tích, sử dụng làm không gian thương mại – dịch vụ, tạo nên một khu vực giao lưu sinh hoạt giống như “đường làng” trong lòng đô thị.

Mô hình trung tâm thương mại và dịch vụ công cộng trong khu đô thị C-TOWN. (Nguồn: tác giả )

Xem đầy đủ nội dung nghiên cứu TẠI ĐÂY. 

2. Đề tài: Tái sinh đô thị bền vững: Phát triển thích ứng di sản công nghiệp - Nhà máy xe lửa Gia Lâm

• Đơn vị nghiên cứu: Công ty CP Tư vấn PVCHB  

Nhà máy xe lửa Gia Lâm - một cơ sở  công nghiệp của Hà Nội trong diện cần di dời theo quy hoạch của Thành phố có nguy cơ  trở thành điểm đen về môi trường đô thị. Với diện tích rộng lớn lên đến 20ha của tổ hợp, trong đó bao gồm những cấu trúc công nghiệp rất đặc trưng khiến cho việc cải tạo thích ứng khu đất gặp nhiều khó khăn nhưng đồng thời cũng là cơ hội mở ra nhiều hướng đi mới. Công việc  tái định hình không gian Nhà máy Xe lửa Gia Lâm với công năng và hình thức mới phù hợp không chỉ là công tác bảo tồn, lưu giữ giá trị của đô thị mà còn là cơ hội để cộng đồng tái nhận thức những cấu trúc công trình  công nghiệp cũ thông qua sự can thiệp biến đổi về không gian. 

Công ty CP Tư vấn PVCHB đã thực hiện nghiên cứu và đưa ra giải pháp nhằm biến đổi không gian này trở thành một quần thể mới (Không gian Văn hóa - Sáng tạo cộng đồng), vừa giữ được một phần cấu trúc đặc trưng của công trình công nghiệp - một dấu ấn oanh liệt về thời kỳ sản xuất công nghiệp của đất nước, vừa mang lại những sắc thái mới về tinh thần cho cư dân đô thị.

Nhà máy Xe lửa Gia Lâm 

Giải pháp thiết kế đối với Nhà máy Xe lửa Gia Lâm được cụ thể hóa thành các thành phần chính trong quy hoạch: Bảo tồn thích ứng di sản giá trị; Kiến tạo Không gian phục vụ cộng đồng - Không gian Sáng tạo cộng đồng; Không gian công viên cây xanh; Khách sạn Đường sắt; Không gian văn phòng, dịch vụ, thương mại …

Phân tích về khu vực cải tạo. (Nguồn: tác giả )

Thay vì phá bỏ hoàn toàn, dự án tập trung tận dụng cấu trúc hiện hữu, giữ nguyên hệ khung chịu lực rộng của nhà xưởng cũ và sáng tạo trong việc lồng ghép các không gian mới. Các cấu kiện sắt thép từ nhà máy cũ được tận dụng, gia cố và tái cấu trúc để trở thành các thành phần trong không gian mới. 

Phối cảnh tổng thể quy hoạch định hướng không gian. (Nguồn: tác giả )

Dự án hồi sinh lại quần thể nhà máy với mong muốn nơi đây sẽ trở thành một “Cỗ máy sáng tạo” mang trong mình trọng trách vận chuyển nguồn năng lượng vươn ra khỏi ranh giới của công trình, tận dụng tiềm năng mà mô hình giao thông vận tải công cộng TOD đem lại, phát triển một mạng lưới hoạt động hiệu quả & bền vững trong tương lai.

Kế hoạch tái thiết các cơ sở công nghiệp là cơ hội hiếm và quý để thành phố có quỹ đất lớn phát triển các mô hình mới hướng tới sự năng động, sáng tạo, nếu thực hiện hiệu quả sẽ giúp cư dân đô thị có cơ hội phát triển cá nhân theo nhiều định hướng hơn, phát huy sự sáng tạo thay cho lối sống thụ động, hưởng thụ đang tồn tại. Mô hình sống mới: Sáng tạo hơn - Sinh thái hơn - Công nghệ hơn - Năng động hơn... sẽ mang lại những tác động tích cực cho sự phát triển bền vững của cộng đồng.

Xem đầy đủ nội dung nghiên cứu TẠI ĐÂY. 

3. Đề tài: Đánh thức 'nơi chốn' trong thành phố

• Đơn vị nghiên cứu: Think Playgrounds

Hà Nội đang thiếu hụt nghiêm trọng các không gian công cộng, đặc biệt là sân chơi cho trẻ em và khu vực giao lưu cộng đồng. Ngã năm Giang Biên, điểm giao giữa khu đô thị mới và cũ tại quận Long Biên có tiềm năng lớn để phát triển thành không gian công cộng mẫu mực. Tuy nhiên, hiện trạng nơi đây còn nhiều hạn chế như vỉa hè bị chiếm dụng, thiếu không gian cho người đi bộ và giao thông xanh, cùng các thiết kế giao thông chưa an toàn.

Think Playgrounds đã nghiên cứu và đề xuất biến Ngã năm Giang Biên thành một không gian công cộng an toàn, thân thiện và sôi động. Điểm mấu chốt của dự án nằm ở phương pháp tiếp cận thực tế và tiết kiệm. Các giải pháp được đề xuất đơn giản, không tốn nhiều nguồn lực và quan trọng nhất là huy động được sự tham gia của cộng đồng. 

Cụ thể, Think Playgrounds đã đề xuất 2 giải pháp cải tạo chính:

• Tăng diện tích cho người đi bộ: Nối các đảo trung tâm thành vỉa hè rộng rãi, bổ sung cây xanh và tiện ích công cộng để tạo nên một không gian vừa an toàn vừa thân thiện.
• Giảm diện tích đường dư thừa: Hạn chế khu vực dành cho xe cộ, khuyến khích các phương tiện giao thông xanh như xe đạp và đi bộ, góp phần giảm ô nhiễm và tiếng ồn.

Phương án nối các phần đảo trung tâm phía trên thành không gian công cộng, bổ sung các tiện ích, cây xanh tăng thêm các diện tích cho người đi bộ. (Nguồn: tác giả)

Phương án nối các phần đảo trung tâm phía dưới thành không gian công cộng, bổ sung các tiện ích, cây xanh tăng thêm các diện tích cho người đi bộ. (Nguồn: tác giả)

Các giải pháp có thể tổ chức đơn giản trong 1-3 ngày như việc đặt các dải phân cách mềm - có thể dịch chuyển dần dần nhằm giúp cư dân nhanh chóng trải nghiệm thiết kế mới, đánh thức “nhu cầu” của cộng đồng, thấy được thay đổi và tiến bộ trong một khoảng thời gian ngắn. Từ đó thu nhận các phản hồi chỉnh sửa thiết kế cho phù hợp để thực hiện các giải pháp lâu dài hơn (1-2 tháng) như kẻ vạch sơn đường, biển hiệu…

Bảng minh họa kích thước các phần đường sau điều chỉnh. (Nguồn: tác giả )

Với phương pháp tiếp cận "đánh thức nơi chốn", dự án cải tạo Ngã năm Giang Biên không chỉ giải quyết được những bất cập hiện tại mà còn biến khu vực này thành một "nơi chốn" đầy hấp dẫn.

Xem đầy đủ nội dung nghiên cứu TẠI ĐÂY. 

4. Đề tài: Chuyển hóa bãi chôn lấp thành công viên xanh: Nghiên cứu trường hợp Bãi chôn lấp Gò Cát - TP.HCM

• Đơn vị nghiên cứu: TA Landscape Architecture Vietnam

Bãi chôn lấp Gò Cát (25ha) tại phường Bình Hưng Hòa, quận Bình Tân là một trong những khu xử lý chất thải rắn lớn của thành phố Hồ Chí Minh. Sau nhiều năm chôn lấp rác, nơi đây đã hình thành một quả đồi, có diện tích lớn gấp 3 lần cây xanh hiện hữu trên địa bàn quận, trong khi hiện trạng thiếu không gian xanh công cộng khiến người dân phải di chuyển xa để tìm kiếm không gian vui chơi, thể dục thể thao. Trải qua thời gian đến nay là hơn 16 năm kể từ khi đóng cửa bãi chôn lấp, tổng thể khu vực này đang tồn tại tiềm năng rất lớn của một không gian xanh phục vụ cộng đồng dân cư theo đúng quy hoạch được duyệt là trở thành khu vực công viên đô thị. Để biến nội dung đã được quy hoạch công viên xanh này thành hiện thực, TA Landscape Architecture đề xuất khung giải pháp kiến trúc cảnh quan tích hợp thiết kế định hướng thực thi, vừa phù hợp với tính chất hạ tầng và môi trường phức tạp của một bãi chôn lấp, vừa tính đến hành động theo diễn trình để tuần tự hình thành nên những lớp không gian có chức năng phục vụ cộng đồng thích hợp và thích ứng với tính chất sinh thái, xã hội của địa bàn. 

Bản đồ hiện trạng bãi chôn lấp Gò Cát (Nguồn: Tác giả)

Mô hình đề xuất mô hình  kiến trúc cảnh quan chuyển hóa bãi chôn lấp rác Gò Cát được phát triển theo các vòng chức năng, lấy "lõi xanh thể thao" làm hạt nhân, bao quanh bởi các không gian chức năng khác nhau. Các giải pháp thiết kế bao gồm:

• Vành đai viền: Xây dựng lớp đệm xanh bao quanh khu vực như một lớp cây xanh cách ly, vừa khoanh vùng khu công viên, vừa tạo sự chuyển tiếp thân thiện và cung cấp không gian công cộng như đường dạo, ghế ngồi, sân chơi.
• Vành đai mặt nước: Cải tạo và tận dụng các đường nước xung quanh đồi để trồng cây thủy sinh và xây dựng các khu vực nghỉ ngơi, ngắm cảnh.
• Vành đai dốc: Xử lý địa hình dốc để tạo không gian đi dạo, ngắm cảnh.
• Vùng lõi: Tổ hợp các sân thể thao đa mục đích trên đỉnh bãi chôn lấp, kết hợp không gian vườn hoa, picnic và các khu vực công cộng khác.

Các bước thực hiện nhằm cải tạo mặt nước, bờ kè và hoạt động của khu vực. (Nguồn: tác giả )

Để biến ý tưởng thành hiện thực, một kịch bản thực hiện được chia thành nhiều giai đoạn. Bắt đầu từ một công viên địa phương với những tiện ích cơ bản, Gò Cát sẽ dần được nâng cấp thành công viên quy mô thành phố. Ban đầu, các hạng mục như đường dạo, khu dã ngoại và sân chơi sẽ được triển khai, sau đó bổ sung các khu triển lãm nghệ thuật, sân thể thao và dịch vụ thương mại. Đồng thời, công viên sẽ kết hợp các chương trình giáo dục về tái chế chất thải và bảo vệ môi trường, khuyến khích ý thức cộng đồng. Để đảm bảo tính bền vững và hiệu quả, các giải pháp kỹ thuật được đưa ra nhằm xử lý địa hình dốc, trồng cây xanh phù hợp để chống xói mòn và sạt lở, đồng thời che phủ và xử lý khí thải từ bãi chôn lấp.

Mặt bằng tổng thể phương án thiết kế (Nguồn: Tác giả)

Đề tài này không chỉ là một giải pháp kỹ thuật mà còn là một tuyên ngôn về sự bền vững và tinh thần trách nhiệm với môi trường, thông qua đề xuất giải pháp về kiến trúc cảnh quan định hướng thực thi. Nó chứng minh rằng, ngay cả từ những "vùng đất chết", con người vẫn có thể kiến tạo nên những công viên xanh, mang lại lợi ích to lớn cho cộng đồng và đô thị.

Xem đầy đủ nội dung nghiên cứu TẠI ĐÂY. 

5. Đề tài: Đổi mới nhà phố - Mini Building

• Đơn vị thực hiện: VUUV Architecture and Interior Design

Sự gia tăng mật độ đô thị ở miền Bắc Việt Nam, đặc biệt là Hà Nội, dẫn đến sự chuyển đổi mang tính bản lề của kiến trúc Nhà phố, từ "ngôi nhà" sang "tòa nhà" (Mini Building). Các Mini Building mọc lên trên những mảnh đất nhỏ, kết hợp nhiều công năng sử dụng (ở, dịch vụ) nhưng thiết kế chưa được tối ưu. Vấn đề chính đặt ra là cần tư duy mới về thiết kế và vận hành Mini Building để tích hợp các công năng, tương tác trong nội bộ tòa nhà và với đô thị bên ngoài.

Đề tài "Đổi mới nhà phố - Mini Building" của VUUV đã đi sâu nghiên cứu hiện tượng này, từ đó đưa ra những giải pháp đột phá về công năng, không gian và kết nối đô thị, hứa hẹn định hình lại bộ mặt kiến trúc nhà phố Việt Nam trong tương lai. Các trường hợp do VUUV đã nghiên cứu và thực hiện có bối cảnh đa dạng trong đô thị. 

Các tiêu chí thiết kế của văn phòng VUUV để đáp ứng các nhu cầu của xã hội (Nguồn: tác giả)

Mini Building là dạng công trình tích hợp nhiều chức năng từ không gian sống, làm việc, đến dịch vụ thương mại, nhằm tối ưu hóa diện tích và đáp ứng nhu cầu đa dạng của người dùng. VUUV Building như một ví dụ điển hình với tầng 1 là quán cà phê kết nối cộng đồng, các tầng trên là không gian triển lãm, văn phòng và căn hộ. Quán cà phê đóng vai trò "phòng khách" cho cả tòa nhà, tạo sự kết nối và giao lưu.

Tính phức hợp công năng trong VUUV Building (Nguồn: tác giả )

Tính linh hoạt trong không gian cho phép thay đổi công năng theo nhu cầu, tối ưu hóa diện tích và thích ứng với sự biến đổi của xã hội. Foursquare Building bố trí hệ thống lõi kỹ thuật ở phía cuối, tạo không gian chính linh hoạt, dễ dàng thay đổi từ văn phòng thành không gian công cộng, thương mại khác . Jasmine House với 11 căn hộ khác nhau, bao gồm cả dạng duplex, cho phép tùy chỉnh không gian theo nhu cầu sinh hoạt, làm việc hay giải trí.

Các “không gian được phục vụ” biến đổi trong Le Care Club. (Nguồn: tác giả )

Trong thiết kế Mini Building, việc cân bằng giữa không gian công cộng và riêng tư là yếu tố quan trọng để khuyến khích tương tác cộng đồng mà vẫn đảm bảo sự riêng tư cần thiết. 

Qua các dự án thực tế như VUUV Building, Jasmine House, Gia Vien Restaurant, Le Care Club,... VUUV đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả của mô hình "Mini Building", mang đến một giải pháp kiến trúc linh hoạt, hiện đại và phù hợp với nhịp sống đô thị ngày nay.

Xem đầy đủ nội dung nghiên cứu TẠI ĐÂY. 

PGS.TS.KTS Phạm Thuý Loan - Chuyên gia Quy hoạch Chiến lược Bang NSW, Úc, Nguyên Phó viện trưởng Viện Kiến trúc Quốc gia, Bộ Xây dựng đánh giá cao tính mới và khả năng ứng dụng của cả 5 đề tài trong chương trình LIXIL ALP 2023-2024. Bà cho rằng: "Mặc dù các đề tài có quy mô, nội hàm và tính phức tạp khác nhau nhưng đều thể hiện tính mới và đều có khả năng ứng dụng. Có thể là cách nhìn vấn đề cũ nhưng trên góc nhìn mới hay là sự phát hiện ra một vấn đề mới, cách làm mới, giải pháp mới. Mục tiêu của ALP 2023-2024 là thúc đẩy tất cả những ý tưởng mới và có tính khả thi. Chính vì vậy tôi rất tâm đắc cũng như tự hào với 5 chủ đề nghiên cứu năm nay".

Đại diện thương hiệu GROHE (một trong những đơn vị tài trợ của chương trình) chia sẻ: “Chúng tôi phát triển những dòng sản phẩm gần gũi với người tiêu dùng, không những áp dụng các giải pháp thông minh để thúc đẩy số hóa các sản phẩm phòng tắm mà còn thân thiện với môi trường. GROHE rất vinh dự khi được đồng hành cùng dự án LIXIL ALP 2023 - 2024. Những đề tài nghiên cứu năm nay đều rất thiết thực và chúng tôi tin rằng có thể ứng dụng được cho nhiều mô hình khác nhau và góp phần cải thiện tương lai không gian sống Việt Nam”. 

Qua chương trình LIXIL ALP 2023-2024 có thể thấy cả 5 đề tài nghiên cứu đều mang tính thời sự và có tiềm năng giải quyết các vấn đề nan giải nhằm “Trẻ hóa đô thị” tại Việt Nam. Hứa hẹn sẽ góp phần tạo ra không gian sống tốt đẹp hơn, bền vững hơn cho người dân và thúc đẩy sự phát triển đô thị thông minh, hiện đại.