Các loại hình “trẻ hóa” tái sinh diện mạo và nâng cao chất lượng sống nơi đô thị

Kinh tế phát triển nhanh biến đổi các đô thị với tốc độ chóng mặt, kéo theo những hệ lụy về gia tăng dân số, ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Trong bối cảnh đó, tinh thần của sự phục hưng châu Á đặt ra những yêu cầu về “trẻ hóa đô thị” nhằm nâng cao chất lượng không gian sống, xây dựng đô thị giàu sức cạnh tranh hơn, gìn giữ bản sắc và bảo tồn di sản gắn liền với thích ứng phát triển.

Trẻ hóa đô thị được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau trong kiến trúc đương đại. Sự trẻ hóa diễn ra từ việc cải tạo nhằm thổi sức sống mới vào một tòa nhà cũ, tái phát triển một khu phố cũ đến thiết kế các tòa nhà hoàn toàn mới và chuyển đổi toàn bộ thành phố. Đã có những ví dụ thành công về các dự án có vai trò là chất xúc tác thúc đẩy quá trình trẻ hóa đô thị mạnh mẽ như: Bảo tàng Guggenheim đã làm trẻ hóa Bilbao, sự hồi sinh của Cheonggyecheon ở Seoul, khu Clarke Quay ở Singapore…

Suối Cheonggyecheon giữa lòng thành phố Seoul được khôi phục giúp điều hòa không khí đô thị (Nguồn ảnh: Wikipedia)

Thực tiễn cho thấy kiến trúc đã trải qua nhiều chu kỳ phát triển, biến đổi và hồi sinh - “trẻ hóa” nhiều lần qua hàng thiên niên kỷ. Kiến trúc cổ điển đã được “trẻ hóa” trong thời kỳ Phục hưng, trải qua một số lần thay đổi. Trong thế kỷ XX, chủ nghĩa Hiện đại đã diễn giải lại với sự trẻ hóa mạnh mẽ, từ phong cách Quốc tế, chủ nghĩa Kiến tạo, cho đến Giải Kiến tạo, chủ nghĩa Tối giản và thậm chí cả phong cách Hiện đại nhiệt đới. 

Nhiều thành phố ở các quốc gia đang phát triển ưu tiên xu hướng trẻ hóa đô thị mới như một phương tiện xúc tác để mở rộng cơ sở hạ tầng, tiếp thị du lịch và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Từ việc cải tạo khu tập thể cũ nhằm tái sinh diện mạo và chất lượng sống nơi đô thị, xây dựng không gian công cộng, phát triển không gian xanh từ những nơi vốn ô nhiễm đến tái sử dụng thích ứng di sản công nghiệp…, tất cả đều là những loại hình góp phần thúc đẩy sự tái sinh diện mạo và chất lượng sống trong lòng đô thị hiện đại. 

Cải tạo khu tập thể cũ 

Những khu tập thể được xây dựng từ thế kỷ trước giờ đây xuống cấp nghiêm trọng, gây ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng cuộc sống của người dân, cùng với hiện tượng cơi nới chuồng cọp đã ảnh hưởng tới mỹ quan đô thị . 

Về vấn đề này, trong năm 2022, Hà Nội đã hoàn thành chính sách đặc thù để thúc đẩy tiến độ cải tạo, xây dựng lại các chung cư cũ. Thành phố cũng rà soát 11 dự án, trong đó 10 chung cư cũ đã lựa chọn được chủ đầu tư dự án cải tạo, xây dựng lại. Mới đây nhất, UBND thành phố Hà Nội vừa quyết định lập kế hoạch chi tiết để xây dựng lại 23 chung cư cũ ở khu tập thể Nghĩa Tân (quận Cầu Giấy, Hà Nội).

Khu tập thể Nghĩa Tân (quận Cầu Giấy, Hà Nội) (Nguồn ảnh: báo Lao Động)

Giải pháp cải tạo các khu tập thể hết niên hạn không chỉ nâng cao chất lượng công năng và tính thẩm mỹ cho không gian nhà ở của người dân mà còn góp phần khoác “tấm áo mới” cho diện mạo đô thị.  

Làm sân chơi công cộng, phát triển không gian xanh

Việt Nam là quốc gia đang trên đà phát triển với tốc độ đô thị hóa nhanh. Quá trình “bê tông hóa” đô thị kéo theo sự thiếu hụt những những không gian sinh thái đáp ứng nhu cầu thư giãn, nâng cao sức khỏe tinh thần cho người dân.  

Việc xây dựng thêm nhiều sân chơi tái chế, biến bãi rác thành công viên xanh vừa đáp ứng nhu cầu gặp gỡ, kết nối của cộng đồng vừa góp phần xây dựng môi trường đô thị đáng sống.

Hà Nội đang trong quá trình xây dựng và cải tạo vùng ven sông Hồng để hướng tới một không gian sinh thái công cộng, một trong số đó là “Dự án cải tạo bờ vở sông Hồng” tại ngõ Bạch Đằng (phường Chương Dương, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội).

“Vườn rừng Chương Dương” phủ “xanh” diện mạo đô thị (Nguồn ảnh: báo Xây dựng)

Trước năm 2021, khu vực này là một bãi rác tự phát. Nhằm biến “bãi rác” thành một không gian đa chức năng cho cộng đồng, dự án gồm các hoạt động: dọn sạch rác tích tụ và tập huấn về phân loại rác; xử lý ô nhiễm nước thải sinh hoạt bằng phương pháp sinh học; trồng vườn và cây che; làm sân chơi cho trẻ em.  

Mô hình thúc đẩy cải thiện chất lượng môi trường sống đô thị, xây dựng không gian sinh thái nhân văn nơi cộng đồng gặp gỡ, tìm những khoảng xanh trong lành để thư giãn tinh thần, tham gia các hoạt động ý nghĩa, đồng thời giảm ô nhiễm môi trường, bảo vệ đa dạng hệ sinh thái bản địa. 

Think Playgrounds - Doanh nghiệp xã hội với sứ mệnh đồng hành xây dựng các sân chơi, vườn cộng đồng, không gian công cộng…cũng góp phần vào quá trình “trẻ hóa” này. Tham gia LIXIL ALP 2023 - 2024 - Chương trình nhằm tìm kiếm giải pháp cho các vấn đề của đô thị hiện đại, Think Playgrounds nghiên cứu cách tiếp cận thực tiễn để cải thiện không gian công cộng cho các khu phố và thành phố. Think Playgrounds đặc biệt chú trọng đến bối cảnh con người, văn hóa xã hội, sinh thái và vật lý của không gian, nhằm thiết kế đô thị tốt hơn và hỗ trợ cho các cải tiến không ngừng của không gian đô thị. 

Đề tài nghiên cứu “Đánh thức nơi chốn trong thành phố” của Think Playgrounds trong Chương trình LIXIL ALP 2023 - 2024

Chuyển đổi khu công nghiệp thành không gian văn hóa sáng tạo

Không chỉ mang lại những giá trị tích cực trên phương diện môi trường và xã hội, “trẻ hóa đô thị” còn thúc đẩy bảo tồn những giá trị di sản, một trong số đó là phương pháp tái sử dụng, biến quỹ đất công nghiệp bỏ hoang thành không gian văn hóa sáng tạo. 

Nhiều nhà máy, cơ sở công nghiệp là minh chứng và biểu tượng bước tiến của quá trình công nghiệp hóa của thành phố Hà Nội nói riêng và Việt Nam nói chung tại một thời điểm lịch sử. Tuy nhiên, sự tồn tại của những khu công nghiệp bỏ hoang, những nhà máy đứng trên bờ vực lỗi thời và lạc hậu, không còn giá trị sử dụng theo thời gian cũng gây lãng phí diện tích đất, ô nhiễm môi trường và làm ảnh hưởng đến diện mạo đô thị. 

Bên trong Nhà máy xe lửa Gia Lâm (Nguồn ảnh: Vietnamnet)

Giải pháp để khai thác một cách hiệu quả, cân bằng giữa các giá trị kinh tế, văn hóa, xã hội là biến những quỹ đất này thành không gian văn hóa sáng tạo - một loại hình phát triển thích ứng di sản công nghiệp, đảm bảo sự tiếp nối bền vững những giá trị văn hóa, lịch sử của thành phố. 

Nhà máy xe lửa Gia Lâm là công trình đường sắt trọng yếu tại Việt Nam vào đầu thế kỷ 20, nay đã có kế hoạch di dời theo quyết định của UBND thành phố Hà Nội. Trong Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội năm 2023 vừa qua, di sản công nghiệp trăm năm tuổi này được cải tạo trở thành không gian cho những triển lãm sắp đặt, trưng bày điêu khắc, pavilion truyền cảm hứng. Đây là loại hình tái sử dụng thích ứng, thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp văn hóa, đánh thức “dòng chảy di sản” trong lòng đô thị với một diện mạo mới mang vẻ đẹp của sức sống nghệ thuật.

Triển lãm pavilion tại Nhà máy xe lửa Gia Lâm (Nguồn ảnh: Fanpage Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội năm 2023)

Công ty PVCHB - Đơn vị thực hiện nghiên cứu giải pháp “Tái sinh đô thị bền vững: Phát triển thích ứng di sản công nghiệp” trong Chương trình LIXIL ALP 2023 - 2024 chia sẻ: “Nhà máy xe lửa Gia Lâm với vị trí chiến lược trong quá khứ, tầm vóc và lịch sử xứng đáng là một công trình di sản công nghiệp, trong những nghiên cứu quy hoạch hiện tại hướng tới tương lai vẫn đóng vai trò quan trọng có thể sẽ là cú hích đầu tiên cho những nỗ lực kiến tạo mô hình “Không gian văn hóa - Sáng tạo cộng đồng” hiệu quả, ấn tượng và bền vững bao gồm: Bảo tàng đường sắt Gia Lâm, Không gian sáng tạo, Công viên nghệ thuật”.  

KTS Lê Ngọc Hưng - Đại diện Công ty PVCHB trình bày nghiên cứu về “Tái sinh đô thị bền vững: Phát triển thích ứng di sản công nghiệp” tại Hội thảo giữa kỳ Chương trình LIXIL ALP 2023 - 2024

Đề tài nghiên cứu của Công ty PVCHB nghiên cứu giải pháp xây dựng và phát triển không gian văn hóa - sáng tạo trong không gian Nhà máy xe lửa Gia Lâm đã cũ. Đề tài sẽ được công bố chính thức trong Hội thảo cuối kỳ Chương trình LIXIL ALP 2023 - 2024 vào ngày 15/11/2024

Việc chuyển đổi các nhà máy cũ thành không gian sáng tạo sẽ cung cấp thêm không gian công cộng cho người dân, tạo cơ hội phát triển du lịch, thương mại, văn hóa dựa trên di sản công nghiệp. Những hoạt động như vậy cũng giúp đô thị có được sức sống mới, trẻ trung, năng động hơn, “thay da đổi thịt” bức tranh về công nghiệp văn hóa, sáng tạo của thành phố. 

Bảo tồn kiến trúc xưa trong lòng đô thị

Không chỉ có các khu công nghiệp, đô thị hôm nay còn hiện hữu những không gian mang giá trị lịch sử, gắn liền với những thăng trầm của dòng chảy thời đại. Hoạt động chuyển đổi những không gian như vậy thành nơi giao lưu văn hóa nghệ thuật…giúp cải thiện kiến trúc và nuôi dưỡng giá trị văn hóa cổ xưa trong lòng đô thị hiện đại. 

Khu di tích 22 Hàng Buồm trăm năm về trước đã từng là Hội quán Quảng Đông - nơi sinh hoạt tín ngưỡng cộng đồng của người Quảng Đông và là nơi giao thương, buôn bán giữa các thương nhân Hoa Kiều, được trùng tu và phục dựng vào cuối năm 2018, nay trở thành không gian trưng bày triển lãm nghệ thuật. Nơi đây cũng từng là không gian cho Triển lãm “Ký ức 22 Hàng Buồm” trưng bày những kỷ vật của một thời đã qua, đưa khách tham quan trở về quá khứ, khám phá những câu chuyện về sự đời, về con phố hay những nhân vật đã bị lãng quên, để bảo tồn và gìn giữ lịch sử sống mãi với thời gian. 

Không gian triển lãm tại Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật 22 Hàng Buồm (nguồn ảnh: báo Lao động Thủ đô)

Triển lãm “Ký ức 22 Hàng Buồm” (Nguồn ảnh: Tạp chí Kiến trúc)

Với các loại hình đa dạng, “trẻ hóa đô thị” là xu hướng tất yếu của nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Trong bối cảnh đô thị hóa đang diễn ra nhanh chóng, “trẻ hóa đô thị” được kỳ vọng sẽ mang đến những tác động tích cực trên mọi phương diện kinh tế, môi trường, văn hóa, xã hội, góp phần tái sinh diện mạo và nâng cao chất lượng cuộc sống của đô thị hiện đại.

Về chương trình LIXIL ALP:

LIXIL Architecture Leader Perspective (LIXIL ALP) được khởi xướng và tổ chức từ năm 2016 bởi LIXIL Việt Nam, dưới sự bảo trợ của Hội Kiến trúc sư Việt Nam, nhằm mục đích kết nối và phát triển cộng đồng Kiến trúc – Thiết kế, hướng tới những mục tiêu dài hạn, đồng thời thể hiện trách nhiệm xã hội của ban tổ chức và các đối tác tham gia chương trình. LIXIL ALP triển khai các hoạt động hỗ trợ phát triển và kết nối cộng đồng Kiến trúc - Thiết kế - Xây dựng trên quy mô toàn quốc.

Năm 2023 – 2024, chương trình tiếp tục nhận được sự đồng hành của nhiều đơn vị: Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam (VUPDA); Hội Nội thất Việt Nam (VNIA); Hội Kiến trúc sư thành phố Hồ Chí Minh; Hiệp hội Xây dựng và Vật liệu xây dựng thành phố Hồ Chí Minh (SACA); Hiệp hội Thiết kế thành phố Hồ Chí Minh (VDAS); Bộ phận Bất Động Sản của Keppel tại Việt Nam, Tập đoàn Keppel. 

Chương trình LIXIL ALP 2023 - 2024 với chủ đề “Trẻ hóa đô thị” đặt ra tầm nhìn kiến tạo không gian sống chất lượng ở nhiều quy mô và loại hình công trình. LIXIL ALP 2023 - 2024 tiên phong trong việc tạo nền tảng kết nối các kiến trúc sư, nhà quy hoạch, nhà quản lý và hoạch định chính sách phát triển đưa ra những giải pháp hồi sinh và phát triển đô thị, thể hiện tầm nhìn của LIXIL Việt Nam và các đối tác nhằm đáp ứng những giá trị thiết thực cho công đồng, xây dựng và phát triển tương lai không gian sống khỏe, chất lượng, an toàn và tốt đẹp hơn cho người Việt. 

Về LIXIL  

LIXIL là nhà sản xuất tiên phong các sản phẩm về Công nghệ nước và Vật liệu Xây dựng cho nhà ở, giúp giải quyết các thách thức hàng ngày, hiện thực hóa giấc mơ về một ngôi nhà hoàn thiện hơn cho mọi người, ở mọi nơi. Là công ty toàn cầu, LIXIL hoạt động tại hơn 150 quốc gia. Thừa kế di sản Nhật Bản, LIXIL tạo ra công nghệ hàng đầu thế giới và đổi mới để đem đến các sản phẩm chất lượng cao, giúp cải tiến ngôi nhà, nhưng sự khác biệt của LIXIL nằm ở cách công ty thực hiện điều này: Thông qua thiết kế có ý nghĩa, tinh thần doanh chủ, cống hiến để cải thiện khả năng tiếp cận cho tất cả mọi người và tăng trưởng kinh doanh có trách nhiệm.

Tại Việt Nam, LIXIL hiện diện với 4 thương hiệu GROHE, INAX, American Standard và TOSTEM với 11 nhà máy, hơn 3000 nhân viên và hơn 8000 hệ thống cửa hàng trên toàn quốc. 

Tìm hiểu thêm về dự án tại: www.alplixil.com